Rezerwat przyrody
Rezerwat przyrody – jedna z obszarowych form ochrony przyrody w Polsce. Podobne pod względem funkcji tereny chronione powoływane są też w wielu innych krajach na świecie.
Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1):
„ ...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.”
— Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220
W Polsce wyodrębniono 1481 rezerwatów przyrody o powierzchni 165 532 ha (według stanu na 31 grudnia 2012 roku).
W rezerwatach ochronie podlega całość przyrody, ale zwykle któryś ze składników przyrody jest głównym przedmiotem ochrony. Z tego powodu można rezerwaty podzielić na wiele rodzajów. W naszym kraju przyjęło się wyróżniać następujące rodzaje rezerwatów: faunistyczne, florystyczne, krajobrazowe, leśne, przyrody nieożywionej, słonoroślowe, stepowe, torfowiskowe, wodne.
W rezerwatach stosuje się ochronę częściową i ścisłą. Wg art. 5 ust. 4 ww. ustawy ochrona częściowa umożliwia „ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów dopuszczającą możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub ich części”. Interpretując ten zapis, ochrona częściowa ma na celu przywrócenie stanu pierwotnego środowiska i zmierza do unaturalnienia biocenoz lub zachowania ich w określonym stanie. Ochrona częściowa może być związana z przebudową stanu gatunkowego, poprzez promowanie wybranych gatunków przy jednoczesnym eliminowaniu ich konkurentów.
Ochrona częściowa w rezerwacie może mieć charakter zachowawczy (koncentracja działań na zapewnieniu przyrodzie zewnętrznego bezpieczeństwa), lub czynny (stabilizacja, renaturalizacja, przebudowa lub eksperyment wewnątrz rezerwatu). Natomiast ochrona ścisła polega na zaniechaniu całkowitej ingerencji człowieka. Definiuje ją art. 5 ust. 9, który mówi, że ochrona ścisła to „całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków – całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju”.
W granicach wszystkich rezerwatów zabronione jest niszczenie roślin, chwytanie i zabijanie dziko występujących zwierząt, niszczenie stanowisk i miejsc rozrodu, zbieranie grzybów i runa leśnego, wycinanie bądź niszczenie drzew i krzewów, niszczenie gleby oraz zmiany stosunków wodnych. Wszelkie zakazy jakie obowiązują w rezerwatach przyrody szczegółowo reguluje obowiązująca ustawa w art. 15. W tym samym art. 15 ust. 2, ustawa dopuszcza ingerencję w żywe i martwe zasoby rezerwatu jeżeli jest to uzasadnione i wynika z potrzeby zabezpieczenia przyrody, planu i zadań ochrony rezerwatu.
Wokół rezerwatu może być wyznaczona otulina. Ma ona na celu zabezpieczenie przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka. Otulinę jako strefę ochronną wyznacza się indywidualnie dla każdego z rezerwatów przyrody.
Rezerwat przyrody zostaje powołany w drodze rozporządzenia wojewody, „który określa jego nazwę, położenie lub bieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, cele ochrony oraz rodzaj, typ i podtyp rezerwatu przyrody, a także sprawującego nadzór nad rezerwatem” (art. 13 ust. 3). Mając na celu zachowania wartości przyrodniczych, dla których został powołanych rezerwat, sporządza się plan ochrony na okres 20 lat. W planie tym uwzględnia się stan przyrody, potencjalne wewnętrzne i zewnętrzne zagrożenia, ocenę dotychczasowych sposobów ochrony oraz charakterystykę i ocenę stanu zagospodarowania przestrzennego.
Jednak, zanim nastąpi formalne utworzenie rezerwatu przyrody, prowadzone są liczne, trwające wiele lat badania i analizy naukowe. Swoim zakresem obejmują: dane geograficzne, hydrografię terenu, szczegółową inwentaryzację składu gatunkowego roślin, zwierząt i grzybów. Biorą pod uwagę również wpływ czynników antropogenicznych na tworzony obiekt. W planowaniu uwzględnia się także oddziaływanie ruchu turystycznego. Dotyczy to w szczególności tych obiektów, które są atrakcyjne do uprawiania turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i specjalistycznej (kwalifikowanej).
Efektem końcowym badań i analiz jest sporządzenie projektu rezerwatu. Projekt ten wraz z całą dokumentacją opiniowany jest przez wojewódzką komisję ochrony przyrody i Państwową Radę Ochrony Przyrody. Na podstawie tej opinii w drodze rozporządzenia wojewody powoływany jest rezerwat przyrody.
Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce:
-rezerwat faunistyczny,
-rezerwat florystyczny,
-rezerwat leśny,
-rezerwat krajobrazowy,
-rezerwat tofowiskowy,
-rezerwat łąkowy,
-rezerwat wodny,
-rezerwat przyrody nieożywionej,
-rezerwat stepowy,